Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) nedir?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, genellikle çocukluk çağında başlayan, bireyin dikkatini bir konuya odaklamakta akranlarına göre zorlanması, topladığında ise kolayca dağılmasıdır. Tedavi
edilmezse bireyin sosyal, akademik ve psikolojik hayatına olumsuz etki edebilecek nöropsikiyatrik bir
hastalıktır.

Dikkat eksikliği, tek başına da oldukça sık görülen bir hastalıktır. Çocuklarda hiperaktivite varlığında tanı daha kolay koyulabilirken, sadece dikkat eksikliği olan hastalarda tanı daha geç koyulabilir.

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞUNUN GÖRÜLME SIKLIĞI NEDİR?
DEHB’nun görülme sıklığı, çocuklukta yaklaşık %8, ergenlikte %6 ve erişkinlikte %4 olarak
bildirilmektedir.

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU’NUN ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun üç ana semptomu vardır: Dikkat eksikliği, hiperaktivite
ve dürtüsellik. Dikkat eksikliği, bu üç semptomun görülme şekillerine göre üç farklı alt tipe ayrılır. En
sık görülen tip, üç semptomun da bir arada olduğu kombine tiptir. Hiperaktivitenin bulunmadığı
sadece dikkat eksikliğinin bulunduğu tip, dikkat eksikliği bozukluğu olarak adlandırılır. Daha nadir
görülen bir tip olan hiperaktif dürtüsel tipte ise dikkat eksikliği görülmez.

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU’NUN BELİRTİLERİ NELERDİR?

DİKKAT EKSİKLİĞİ:
• Okul başarısında düşüş yaşama
• Dürtüsellik
• Detaylara dikkat etmeme
• Sürekli hata yapma
• Dikkatini korumada sıkıntı yaşama
• Dinlemiyor gibi görünme
• Verilen komutları izlemede güçlük çekme
• Organizasyon sorunu yaşama
• Yoğun düşünme gerektiren işlerden kaçınma ya da bu işleri yapmaktan hoşlanmama
• Eşyalarını sürekli kaybetme
• Çabuk unutma

HİPERAKTİVİTE:
• Uzun süre aynı yerde durmakta sıkıntı yaşama
• Çocuklarda koşma ya da tırmanma, yetişkinlerde yerinde duramama
• Sessizce bir işle meşgul olmada sıkıntı yaşama
• Fazla hareketli olma
• Çok ve hızlı konuşma

• Bekleme gerektiren işlerde sıkıntı yaşama
• Başkalarının sözünü kesme

DEHB teşhisi konulabilmesi için yukarıda sıralanan belirtilerin çocuklarda 6 ya da fazlası, 17 yaş
sonrası için ise en az 5 belirti olmalıdır. Ayrıca belirtiler birden fazla ortamda ve çok sayıda kendini
göstermiş ve en az 6 ay sürmüş olmalıdır.

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU’NUN NEDENLERİ NELERDİR?
• Nörolojik nedenler
• Genetik geçiş
• Annenin gebelikte alkol-sigara kullanması
• Prematüre doğum
• Ciddi kafa travmaları

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU TANISI NASIL KONUR?
Özellikle çocuklarda DEHB tanısı konulmadan önce davranışsal problemlere yol açabilecek yakın
zamanda yaşanmış boşanma, aile içinde birinin ölümü veya yakın zamanda gerçekleşmiş taşınma gibi
durumların olup olmadığına bakılmalıdır. Fark edilmeyen nöbetler, tiroit problemleri, uyku
bozuklukları, anksiyete, depresyon ve kurşun zehirlenmesi de dikkat eksikliği bozukluğu benzeri
tablolar oluşturabilir. Dolayısıyla tanı koyulmadan önce bu hastalıklar ya da durumlar ekarte
edilmelidir. DEHB tanısı, genellikle semptom ve belirtiler ışığında koyulur.

ÇOCUKLARDA DEHB DEĞERLENDİRMEK İÇİN UYGULANAN SKALALAR:
• Vanderbilt skalası
• Conners skalası
• DEHB Ölçme Skalası (ADHD-RS-V)
• Swanson, Nolan and Pelham (SNAP) skalası
ERİŞKİNLERDE DEHB DEĞERLENDİRMEK İÇİN UYGULANAN SKALALAR:
• Conners Erişkin DEHB Ölçme Skalası (CAARS)
• Wender Utah Ölçme Skalası
• Erişkin Kendi Kendine Değerlendirme Skalası (ASRS)
Bunların haricinde en sık kullanılan ve en kapsamlı testlerden biri de Moxo dikkat testidir. Moxo
sürekli performans testi olarak da tanımlanan test, 6-12 yaş aralığındaki çocuklarda ve 13-65 yaş arası
erişkinlere uygulanmak üzere geliştirilmiştir. Toplamda 420 tepki ve 420 tepkisizlik eyleminin
ölçüldüğü Moxo testi sayesinde zamanlama problemi, dürtüsellik ve hiperaktivite ölçülür. Çocuklarda
yaklaşık 15, yetişkinlerde ise 18 dakika süren test boyunca kişinin çevresel koşulların değişimine bağlı
olarak performansının nasıl etkilendiği de değerlendirilir.

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU’NUN TEDAVİSİ NASIL OLUR?

Dikkat eksikliği bozukluğu tanısı bulunan kişinin tedavisi, kişinin yaşı, cinsiyeti, var olan diğer
hastalıkları ve bulguları doğrultusunda düzenlenir. İlaçlı ve ilaçsız tedavi yöntemleri bulunur.
Genellikle her iki tedavi yöntemi bir arada uygulanır. İlaçsız tedavide mental ve fiziksel egzersizler
önemli bir yere sahiptir. Psikolojik destek türlerinden biri olan terapi de süreç boyunca uygulanabilir.
Çocuklarda ilaçsız tedavide genellikle bilişsel-davranışçı terapi, play attention, dikkat arttırma eğitimi
gibi yöntemler kullanılır. Ayrıca çocuğun aldığı terapi ve eğitimlerin yanı sıra ebeveyn eğitimi de
olması gerekir. Bu süreçte ailenin de konu hakkında bilinçlendirilmesi tedavi sürecine katkı sağlar.
Çocuğun davranışlarının bir hastalıktan kaynaklandığı bilincinde olmaları ve tedavi süreci boyunca
anlayışlı ve sabırlı olmaları gerekmektedir. Çocuğun iyileşmesine en büyük katkıyı ailesi çocuğa destek
olduğunu hissettirerek sağlar.

İlaçlı tedavide, ilaçların düzenli ve önerilen dozda kullanılması önemlidir. Ayrıca tedavi süreci boyunca
ailenin öğretmenlerle ve terapistle sürekli iletişim hâlinde olması, tedavinin daha etkili olması adına
önemlidir.